Deelsessies

Op basis van onderstaande thema’s geven we inhoud aan het deelsessieprogramma. 
De ‘hoe’-vraag en het instrumentaria staan hierbij altijd centraal. 
 
DEELSESSIE 1 vindt plaats van 11.40 tot 12.50 uur.
DEELSESSIE 2 vindt plaats van 14.30 tot 15.40 uur.
 

NIEUWE WERELD, NIEUWE RUIMTEROLLEN
Ruimte voor transities en activiteiten van strategisch-economisch belang, vragen op z’n minst bovenlokale of zelfs bovenregionale afstemming. Regio's en provincies stappen nadrukkelijker naar voren, terwijl gemeenten nog altijd gaan over ruimtetoedeling. Hoe werken gemeenten en de provincie samen aan ruimtelijk-economische opgaven? Een aantal regio’s zet de toon. En wat is de rol van de provincie en het Rijk voor opgaven die het regionale belang overstijgen? 

• DEELSESSIE 1 - Strategisch uitbreiden: wie speelt welke rol?
  Provincies, gemeenten en Rijk moeten nu beginnen met het strategisch programmeren van de ruimte die we in de toekomst nodig hebben. EZ bepleit onder meer een aanpak van strategisch uitbreiden. Dat gaat deels om ruimte voor activiteiten die het regionale belang overstijgen, zoals defensie, energie-infrastructuur, circulaire hubs en andere activiteiten die onze strategische weerbaarheid schragen. Wie staat voor deze strategische opgave aan de lat? 
  - Jurgen Geelhoed, manager, Ministerie van Economische Zaken
  - Theo Föllings, voorzitter SKBN
  - Mark Spanjers, teamleider Team Werklocaties, Provincie Noord-Brabant
  - Paul Bleumink, managing partner, Buck Consultants International
   
• DEELSESSIE 2 - Regionaal programmeren: van ieder voor zich, naar afstemming
  Waar in de Brainportregio Eindhoven de programmering van werklocaties aanvankelijk in sub-regio’s werd opgepakt, vergen complexe opgaves in combinatie met ruimte-schaarste meer afstemming op MRE (Metropoolregio Eindhoven)-niveau. Het gaat daarbij over beter benutten en herontwikkeling, tot en met een regionaal uitgifteprotocol waarbij gestuurd wordt op regionale meerwaarde. Onderlinge afstemming is ook het uitgangspunt in de Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen (GMR). Het borgen van bestaande ruimte voor economie staat voorop, naast het toevoegen van extra meters aan bestaande gebieden, beter benutten door herstructurering en dubbelgebruik. Uitbreiding is een last resort, waarvoor regionaal 50 hectare beschikbaar is. Individuele gemeenten mogen plannen indienen die getoetst worden door een beoordelingscommissie. De provincie heeft het laatste woord. 
  Hoe pakt de afstemming in beide regio’s in de praktijk uit? En wat verlangen de regio's van de provincie? 
  - Maikel Denissen, procesmanager Economie, Metropoolregio Eindhoven (MRE)
  - Dirk van den Hombergh, speerpuntcoördinator Toekomstbestendige Werklocaties, Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen (GMR)

RUIMTE MAKEN VOOR INNOVATIE
Sinds de gaskraan is dichtgegaan, leunt Nederland nóg meer op haar kennisbasis. Het omzetten van kennis naar nieuwe economische activiteit, en vooral het vasthouden van kennisintensieve bedrijven, vergt samenwerking tussen kennisinstellingen, overheden en bedrijfsleven. En het vraagt om ruimte. Een sleutelrol is weggelegd voor regio’s met lef, en fysieke innovatieomgevingen. Hoe zorg je voor voldoende ruimte? 

• DEELSESSIE 1 - Innovatiedistricten langs de meetlat
  Innovatie is de motor van de stedelijke economie. En vooral kennisvalorisatie naar nieuwe ondernemingen. Hoe creëer je omgevingen waarin ideeën worden geboren, crossovers ontstaan, en nieuwe bedrijven kunnen wortelschieten? En wie speelt daarbij welke rol? We leggen een aantal innovatiedistricten langs de meetlat, mét de hoofdrolspelers.
  - Schiedistrict / Lydia Buist-Izelaar (Gemeente Schiedam) en Rick van Kempen (SDK Vastgoed)
  - IKDB Den Bosch / Marianne de Beer (Gemeente Den Bosch) en Marcel Janssen (AM)
   
• DEELSESSIE 2 - Campussen: knelpunten voor groei en hoe los je ze op?
  Het Ministerie van EZ ziet campussen als brandpunten van onderzoeks- en innovatie ecosystemen en liet daarom onderzoek uitvoeren naar de ruimtelijke opgaven van campussen voor de komende 10 jaar. Is er voldoende ruimte beschikbaar op campussen om te groeien? De negentien betrokken campussen gaan strategisch met de schaarse ruimte om, bijvoorbeeld door intensivering van de bestaande ruimte of door het opzetten van een satelliet. Maar, het gaat niet alleen om de beschikbaarheid van platte meters. Als we inzoomen zien we wezenlijke uitdagingen ten aanzien van de realisatie van start-up-huisvesting en gedeelde onderzoeksfaciliteiten. Ook spelen ruimtelijke randvoorwaarden als netcapaciteit en bereikbaarheid een grote rol, net als het al dan niet toestaan van woningbouw op campussen. Hoe kunnen we deze uitdagingen het hoofd bieden? 
  - Jesse Wermelink en Vincent Buurma, adviseurs ruimtelijke en duurzame gebiedsontwikkeling, TwynstraGudde 
  - Céline van Schaik, beleidsmedewerker ruimte, Ministerie van Economische Zaken
   
   

STUREN OP SCHAARSTES EN REGIONALE MEERWAARDE
Energie, stikstofruimte, water, arbeid: onze economie loopt tegen grenzen op, terwijl groei nodig is om onze brede welvaart te behouden. Met ruimte en grond kun je sturen op een optimale aanwending van meervoudige schaarstes, door duidelijk te kiezen. Met een lagere ecologische voetafdruk, en meer economisch-maatschappelijk toegevoegde waarde. Maar 'hoe’ doe je dat?  

• DEELSESSIE 1 - De aanpak van waterschaarste op bedrijventerreinen
  Water wordt een bepalende factor voor de economische toekomst van Nederland. Bedrijven ervaren steeds vaker beperkingen door droogte, strengere regelgeving en druk op het watersysteem. Gemeenten en provincies staan daardoor voor de uitdaging om water niet langer als vanzelfsprekend te beschouwen, maar als een schaarse hulpbron waarop gestuurd moet worden. De Omgevingswet en de Kaderrichtlijn Water vragen overheden bovendien steeds nadrukkelijker om het waterbelang expliciet te verankeren in hun beleid en vergunningverlening. In deze deelsessie staat de vraag centraal hoe overheden en bedrijven gezamenlijk kunnen werken aan een toekomstbestendige (circulaire) watervoorziening op bedrijventerreinen. We bespreken instrumenten en samenwerkingsvormen die grip geven op waterverbruik en ruimtelijke keuzes. Voorbeelden zijn de Waterrotonde in Eerbeek, waar hergebruik van proceswater de ecologische voetafdruk van de papierindustrie verkleint, en de aanpak in Midden-Limburg, waar met een Regiodeal wordt gewerkt aan gezamenlijke zuivering en distributie van water. Ondernemers spelen hierin een sleutelrol: zij zijn niet alleen gebruikers, maar ook partners in de watertransitie. Hoe kunnen overheden ruimte en regels inzetten om schaarste te sturen? En hoe zorgen we ervoor dat bedrijventerreinen niet de zwakke plek, maar juist de motor worden van een duurzaam watersysteem?
  - Stefan Romijn, adviseur Stichting Stimular
  - Edwin van der Strate, Businessleader klimaat bij Tauw
  - Irma Bijker-de Ligny, programmamanager Eerbeek, Provincie Gelderland
  - Vanessa Silvertand, consultant Nieuwe Economie bij Ontwikkelingsmaatschappij Midden-Limburg (OML)
  
   
• DEELSESSIE 2 - Selectief uitgiftebeleid op basis van regionale meerwaarde
  Vaak gehoord: ‘We moeten onze economie selectief ontwikkelen’. Of: ‘Onze bedrijventerreinen moeten we uitgeven aan bedrijven die de meeste meerwaarde hebben voor onze lokale en regionale economie’. Veel bestuurders en beleidsmakers op provinciaal, regionaal en gemeentelijk niveau willen selectief omgaan met de nog resterende schaarse ruimte. Maar over welke ruimtelijke schaal praten we dan? Gaat het om een nieuw te ontwikkelen bedrijventerrein, de resterende kavels op een bedrijventerrein of om de ruimte die na herontwikkeling beschikbaar komt voor andere bedrijven? In de regio Venlo is daar in het afgelopen jaar ervaring mee opgedaan. De regio heeft hiermee een primeur in Nederland door de regionale meerwaarde goed onderbouwd in kaart te brengen. Wat is regionale meerwaarde, sluit dat aan op de lokale en provinciale beleidsdoelen? Gaat het om het uitsluiten van bepaalde branches? Leidt dat tot een set aan criteria/indicatoren waarop bedrijven kunnen worden beoordeeld? Is het proces voldoende transparant en onderbouwd om keuzes ook in juridische geschillen te kunnen onderbouwen? Heel veel vragen die met gemeenten, provincie en het Ontwikkelbedrijf Greenport Venlo in de afgelopen maanden zijn beantwoord en die ook voor andere gemeenten en regio’s waardevolle lessen hebben. Over die lessen gaan Paul Bleumink, Rob Verhoeff en Jac Jeurissen in een interactieve deelsessie met deelnemers in gesprek.
  - Paul Bleumink, managing partner, Buck Consultants International
  - Rob Verhoeff en Jac Jeurissen, Ontwikkelbedrijf Greenport Venlo

BETER BENUTTEN 
Ruimtelijk sorteren overheden voor op ‘mengen/ontmengen’ om zo kostbare milieu-ruimte vrij te spelen die nu vaak onderbenut wordt. Ontwikkelingsmaatschappijen interveniëren direct door met aankopen bedrijfsuitbreidingen of – verplaatsingen mogelijk te maken. R.O- en financiële instrumentaria haken voor een optimaal resultaat in elkaar. Wat zijn de kansen voor beter benutten door grootschalige herontwikkeling?   

• DEELSESSIE 1 - Beter benutten met sturend of actief grondbeleid
  Instrumenten zoals voorkeursrecht, baatbelasting, erfpacht, verevening via financiële bijdragen (onder de Omgevingswet afdwingbaar), verbreding van de grex en onteigening als last resort, kunnen het handelingsperspectief van gemeenten verruimen bij herstructurering van bedrijventerreinen en/of bedrijfsverplaatsingen. Voor de GMR zette hoogleraar gebiedsontwikkeling Erwin van der Krabben de mogelijkheden op een rij. Ook sluit Gemeente Zaanstad aan met een concrete casus. Met Frank van de Lustgraaf.

1. Welke grondinstrument werkt voor welk doel het beste? 
2. Wat is daarbij aanvullend nodig, bijvoorbeeld rond sturende R.O.-beleid? 
3. Hoe is wisselwerking tussen gemeente en herstructureringsmaatschappij? 
4. Hoe hou je financiële risico’s beheersbaar?  

• DEELSESSIE 2 - Ruimte vrijspelen door gebruiksrechtbeperking: instrumenten, rollen, risico's
  De provincie Gelderland sorteerde recent met een voorbereidingsbesluit voor op het laten vervallen van de bestemming papierfabriek voor de door economische omstandigheden gesloten papierfabriek De Hoop in Eerbeek, waarmee het 18,5 megawatt energieruimte, veel stikstofruimte én fysieke ruimte vrijspeelt die wordt ingezet voor het ontwikkelen van een batterijpark waarmee de nog resterende papierfabrieken kunnen worden verduurzaamd.
  De provincie Zuid-Holland intervenieert met een instructieregel in de gebruiksmogelijkheden op bestaande bedrijventerreinen, feitelijk door van een maximale milieucategorie een minimale milieucategorie te maken. Doel is onderbenutte milieuruimte vrijspelen. 
  Wat de ingrepen in deze twee provincies bindt, is dat ze resulteren in een beperking van gebruiksmogelijkheden, in Gelderland na een gestaakte activiteit; in Zuid-Holland zelfs bij nog actief gebruik via overgangsrecht. Welke instrumenten heb je daarvoor tot je beschikking? Wie speelt welke rol? Hoe houdt je het risico op nadeelcompensatie beheersbaar? Hoe kun je nu al voorsorteren op toekomstige interventies? 
  - Michel te Brake, senior beleidsadviseur Economische Zaken, Provincie Zuid-Holland
  - Irma Bijker-de Ligny, programmamanager Eerbeek, Provincie Gelderland
  - Joost Hoekstra, advocaat, Straatman Koster Advocaten

RUIMTE VOOR WERK IN DE STAD 
Ruimte voor werk staat hoog op de agenda. En veel steden hebben hun ambities inmiddels verankerd in beleid. Maar hoe kom je van beleid tot concrete uitvoering en verankering in harde regels? Hoe wenselijk zijn zulke regels? Waar de ene stad in eerst instantie leunt op ruimtelijke instrumentarium, zet de ander stad in op actieve interventie met ontwikkelingsmaatschappijen of stimulering met fondsen. 

• DEELSESSIE 1 - Legenda van het werken
  Voldoende en een gedifferentieerd aanbod van werkruimte is cruciaal voor het functioneren van de samenleving het verdienvermogen van ons land. Daarnaast resulteren belangrijke transities in een nieuwe c.q. andere vraag naar bedrijfsruimtes. Om de vinger achter die vraag te krijgen, hebben Urhahn en Bureau BUITEN vanuit verschillende ondernemers en bedrijfsactiviteiten een nieuw ontwerpend onderzoek gestart onder de noemer ‘De Legenda van het Werken’. Doel van dit onderzoek is om stadsmakers, gebiedsontwikkelaars, ruimtelijk economen en ontwerpers meer inzicht te geven in de diversiteit aan verschillende type werklandschappen, ruimtelijke verschijningsvormen van werken, en de condities voor de verschillende werkvormen.  
  - Miles Copping, senior adviseur, Bureau BUITEN
  - Frits Erdmann, stedenbouwkundige en directielid, Urhahn
   
• DEELSESSIE 2 - Sturen op (betaalbare) ruimte voor productieve economie  
  Ruimte voor economie is in veel stedelijke gemeenten nog altijd een hoofdpijndossier. Toch zetten G40-steden inmiddels serieuze stappen om (betaalbare) ruimte voor bedrijvigheid in hun planvorming te borgen. In deze deelsessie delen we de belangrijkste lessen uit een community of practise van tien G40-steden: Welke instrumenten werken, hoe organiseer je doorstroom en hoe zorg je dat nieuwe ontwikkelingen de bestaande gebieden versterken? 
  Daarna zoomen we in op Spoorzone Arnhem-Oost als praktijkvoorbeeld. Hier is de opgave om ruimte voor werk te behouden en te ontwikkelen binnen de bestaande stad, te midden van een forse woningbouwopgave en zonder uitbreidingsmogelijkheden. Vier economische kerngebieden staan centraal: Rijnpark (transformatie naar een woon-werkgebied), Het Broek (verdichting, intensivering en een optimale bedrijvenmix), Nieuwe Haven (samenwerking en toekomstbestendig ruimtegebruik) en Cleantech Park.
  - Pepijn Bos en Matthijs Kop, senior (bestuurs)adviseurs Economie, Gemeente Arnhem
  - Hilbert de Jong, trekker werklocaties bij de G40, lid CoP Ruimte voor Werk
  - Tjeerd Leistra, secretaris G40 Pijler Economie en Werk (moderator)

RUIMTE MAKEN VOOR CIRCULAIRE ECONOMIE  
Regio’s zetten afgelopen jaar stappen om grip te krijgen op bestaande ketens in de circulaire economie, om van daaruit de doorvertaling te maken naar de toekomstige ruimtevraag. Gemeenten kijken ondertussen hoe ze hoe ze op bestaande terreinen bedrijven kunnen helpen een circulaire slag te maken, en benutten nieuwe uitgifte als meest directe instrument om te kunnen sturen op de circulaire economie. 

• DEELSESSIE 1 - Zo borg je milieugebruiksruimte in de stad
  Onder de Omgevingswet vervallen ‘milieucategorieën’ en geldt het principe van ‘milieugebruiksruimte’. Dit biedt in theorie meer ruimte om bedrijfsfuncties met wonen te mixen. Maar in de prakrijk zie je dat langs de randen van bedrijventerreinen steeds meer wordt afgewaardeerd. Dat bedreigt circulaire activiteiten op den duur. Hoe kunnen zwaardere bedrijfsfuncties en wonen naast elkaar bestaan? De Omgevingswet biedt mogelijkheden voor maatwerk, een nieuwe ‘Handreiking activiteiten en milieuzonering’ van de VNG de helpende hand. 
  - Koos Seerden, senior adviseur, Rho Adviseurs
  - Mark de Hek, adviseur planvorming en omgevingsaspecten, Rho Adviseurs
   
• DEELSESSIE 2 - Handreiking Circulaire bedrijventerreinen: state of the art
  Een nieuwe handreiking helpt steden bij het stimuleren en faciliteren van de circulaire economie op bedrijventerreinen. Het gaat daarbij nadrukkelijk om stedelijke bedrijventerreinen. Grootschalige clusters en innovatiemilieus vallen buiten de scope. De handreiking is opgesteld in opdracht van het Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO). 
  - Joline Snel, senior beleidsmedewerker Ruimtelijke Kwaliteit, Ministerie van VRO
  - Bart Bomas, senior projectleider, BVR Adviseurs ruimtelijke ontwikkeling

RUIMTE MAKEN VOOR NIEUWE ENERGIE
Energiezekerheid is niet alleen van groot strategisch veiligheidsbelang, maar ook cruciaal voor een gezond ondernemingsklimaat. Tegelijk is ruim voorradige, goedkope energie niet meer de bouwsteen waar de Nederlandse economie op drijft. Decentrale energiehubs op bedrijventerreinen zijn een cruciale sleutel naar meer energiezekerheid, naast netverzwaring en de waterstofbackbone.  

• DEELSESSIE 1 - Projectenparade: Innovaties voor duurzame energie + update Energiewet 2026
  Na een korte update van de Energiewet 2026, waarbij advocaat Sabina Kloppers (Kennedy van der Laan) inzoomt op de juridische mogelijkheden voor het delen van energie,  presenteren drie ondernemers uit Arnhem innovaties die duurzame energie voor bedrijventerreinen mogelijk maken. Deze sessie laat zien hoe deze oplossingen netcongestie kunnen verminderen. Welke innovaties zijn het meest veelbelovend?
  - Sabina Kloppers, advocaat, Kennedy van der Laan
  - Rutger Beekman, kiloWattbuur
  - Jelmer Kalff, Powercrumbs
  - Harold Hafkamp, Kersten Techniek
   
• DEELSESSIE 2 - Revolverend energiefonds IPP (REF-IPP): van publieke herontwikkelingsmaatschappij naar energieontwikkelaar
  Revolverend energiefonds IPP (REF-IPP): van publieke herontwikkelingsmaatschappij naar energieontwikkelaar
  Uitbreiden is lang niet meer een huisvestingvraagstuk alleen, maar ook een energievraagstuk. Maar het mkb ontbeert vaak een gebrek aan kennis, kunde, tijd en financiële armslag om zelf energie-investeringen te doen. Of het risico is te groot. Den Haag en Rijswijk pakken daarom als gemeentelijke energieontwikkelaar de lead, en breidden recent hun herontwikkelingsmaatschappij IPP-Haaglanden uit met een revolverend energiefonds (REF) met uitvoeringskracht. De energiewaardeketen raakt daarbij de vastgoedwaardeketen. REF-IPP investeert zowel in collectieve oplossingen zoals decentrale energiesystemen met innovatie financiële businesscases zodat bedrijventerreinen weer de ruimte krijgen om te groeien, als in pandverduurzaming voor individuele mkb’ers waarmee die ondanks uitblijvende netcapaciteit kunnen uitbreiden.
  - Benny Roelse, director Energy, Fakton Energy

EXCURSIE - CONNECTR + BEDRIJVEN OP CLEANTECH PARK
Tijdens beide deelsessierondes vindt er een excursie plaats naar Connectr, dat gehuisvest is op Cleantech Park. De energietransitie heeft een schaalsprong nodig, wat vraagt om het versneld toepassen en opschalen van innovaties. Connectr zorgt daarvoor, met behulp van een Innovatieprogramma, Innovation Lab, Shared Facilities en de Kernorganisatie. Innovaties worden vanuit Connectr direct getest, gedemonstreerd en in de praktijk gebracht, om van daaruit te groeien. Tijdens deze rondleiding worden ook twee bedrijven bezocht: Nedstack en RIFT. 

• DEELSESSIE 1 + DEELSESSIE 2
  Rondleiding door Robert-Niels van Droffelaar, senior projectmanager Energy, Oost NL